Snotteren, niezen, jeuk en soms zelfs astma. Steeds meer mensen zijn allergisch voor pollen. Waarom zien we iets super natuurlijks als stuifmeel steeds vaker als vijand? En belangrijker nog: hoe stoppen we die onnodige reactie?
“Als je kijkt naar de geschiedenis zijn we sinds honderd jaar steeds vaker allergisch voor pollen. Zo’n twintig procent van de Nederlanders heeft tegenwoordig hooikoortsklachten en is dus allergisch voor een natuurlijke stof die al duizenden jaren bestaat. Wonderbaarlijk toch?”, vindt kinderarts-allergoloog Marike Stadermann, werkzaam bij het Diakonessenhuis in Utrecht.
Ze merkt een groeiend aantal hooikoortspatiënten op én een leeftijdsverschuiving. “Drie generaties geleden kwam het vooral bij volwassenen voor. Tegenwoordig treft pollenallergie al kinderen van vier jaar.”
Hoe is dat mogelijk? Wetenschappers buigen zich er massaal over, maar een eenduidig antwoord is er (nog) niet. “Alhoewel hooikoorts deels erfelijk is, kunnen we het niet vanuit de genen verklaren. We denken daarom dat het met onze veranderende omgeving te maken heeft”, vertelt de allergoloog. Want wat wel zeker is: stuifmeelintolerantie komt veel meer voor in het Westen en de stedelijke omgeving (bron: RIVM).
“In de stad leven we niet tussen dieren, verschillende plantensoorten en bacteriën. We zitten veel binnen, ver weg van de natuur, hebben hoge hygiënestandaarden en leven tegelijkertijd in een vervuilde lucht. Mogelijk herkent ons lichaam stuifmeel niet meer en zien we het ten onrechte aan voor een gevaarlijke indringer.”
Ook zou ons microbioom, de bacteriesamenstelling in het lichaam, uit balans kunnen raken in deze omgeving. “Ons microbioom is de sleutel naar het immuunsysteem. Wellicht maakt een disbalans ons gevoeliger voor allergieën. Maar dit is allemaal speculatie, er is nog veel meer onderzoek nodig om alle mogelijke factoren in kaart te brengen”, zegt Marike.
Wetenschap
Studies die mogelijke invloedsfactoren mooi illustreren zijn Nederlands onderzoek naar de invloed van luchtvervuiling en microben bij astmatische en allergische kinderen en onderzoek naar allergieën bij de Amish.
De Amish zijn een besloten geloofsgemeenschap die midden in de natuur en tussen de dieren leeft. Ze verbouwen vaak op biologische wijze en vrouwen bevallen zelfs in paardenstallen. Marike: “De Amish worden al vroeg blootgesteld aan potentiële allergenen en hebben opvallend minder last van allergieën.”
Een huisdier nemen, je aansluiten bij de Amish of zelf verhuizen naar het platteland… In de toekomst zal blijken of dit de volgende generaties kan bewapenen tegen hooikoorts. Maar hoe bestrijd je de onzichtbare vijand tot die tijd het beste?
Reguliere remedies
De reguliere zorg biedt drie opties: pollen vermijden, allergische reacties onderdrukken met medicijnen of tolerantie opbouwen met immunotherapie.
Marike onderzoekt altijd eerst of mensen zelf al maatregelen hebben genomen. “Simpele dingen als elke avond je haren wassen, de was binnen ophangen en je kussensloop verschonen doen soms al wonderen.”
Met allergietest kun je inspelen op de bloeiperiode van jouw ‘vijand’. De een wordt namelijk ziek van boompollen, die met name in de lente rondzweven. De ander kan niet tegen bloeiend gras, wat eind mei en gedurende de zomermaanden de kop opsteekt.
Marieke: “Ik hoor verrassend vaak van patiënten die stevige medicatie gebruiken dat ze met het raam open slapen. Natuurlijk is frisse lucht fijn, maar met je hoofd in de pollen liggen, daar kan geen medicijn tegenop.”
Wat is hooikoorts?
Welke medicijnen zijn er eigenlijk? En wat doen ze precies? Dan moet je eerst begrijpen wat hooikoorts is. “Wanneer je lichaam schadelijke indringers detecteert, zoals een virus of slangengif, verdedigt het zichzelf door de geïnfecteerde plek beter te doorbloeden of dikker snot aan te maken”, vertelt Marike.
Het bloed of snot zit vol met antistoffen die ziekteverwekkers aanvallen. De plek wordt dik, rood en geïrriteerd, een oorlogsgebied, zeg maar. Of in andere woorden: een ontsteking.
Hetzelfde gebeurt bij hooikoorts: je lichaam verdedigt zichzelf op allerlei manieren tegen pollen, die het verwart met schadelijke indringers. “Dat begint bij de mestcellen, die aan de oppervlakte van de slijmvliezen liggen. Met een soort antenne herkennen ze rond dwarrelend stuifmeel en laten dan ontstekingsbevorderende stoffen en histamine vrij”, legt de allergoloog uit.
Histamine is een lichaamseigen stof die allerlei afweerreacties in gang zet, zoals tranen en waterig snot om de vijand letterlijk weg te spoelen. Je neusslijmvlies, je longen, het bindvlies van je ogen: alle plekken waar de allergenen binnenkomen, raken ontstoken. Op de plekken waar antistoffen vechten met allergenen ontstaat vaak jeuk.
Medicijnen
Nu begrijp je waarom medicijnen als antihistaminica en ontstekingsremmers gunstig kunnen zijn bij hooikoorts. Marike: “Deze medicijnen zijn veilig te gebruiken, maar ze bieden geen structurele oplossing en hebben soms vervelende bijwerkingen, zoals sufheid en vermoeidheid. Dat komt omdat histamine ook een rol speelt bij onze slaapprocessen.”
Ook zwellingdempende neussprays als Ortivin zijn niet de beste oplossing. Het helpt alleen tijdelijk. Stop je ermee, dan komt de zwelling weer terug. “Neem liever een ontstekingsremmende neusspray. Het duurt iets langer voordat het werkt, maar de klachten blijven langer weg. Je neus schoon spoelen met water of zout water werkt ook heel goed”, adviseert Marike.
Immunologie
Blijven tranen, snot en jeuk je het leven zuur maken? Dan is er immunotherapie. Een vernuftige remedie, die je tolerant(er) maakt tegen pollen. Je krijgt dan specifieke boom- of graspollen gedurende een paar jaar toegediend via pillen of injecties.
Daarom is honing uit de streek eten of pissebedden, die vol zitten met allergenen en stuifmeel, zo gek nog niet. Alleen gaat het volgens bioloog en hooikoortsdeskundige Arnold van Vliet niet altijd om de juiste allergenen en is de hoeveelheid die je op die manier binnenkrijgt ook niet toereikend, vertelt hij in een interview met NU.nl en RTL nieuws.
Bij reguliere immunotherapie is wetenschappelijk onderzocht hoeveel allergenen je nodig hebt om resistent te worden. Of de behandeling effectief is hangt af van de hoeveelheid allergieën die iemand heeft. Marike: “Vaak zijn mensen naast hooikoorts ook allergisch voor wol of koemelk, of huisstofmijt en kattenhaar. Je kunt iemand resistent maken tegen pollen, maar de reactie op andere stoffen blijft natuurlijk.”
Toch ziet ze vaak dat de therapie een gunstig effect heeft. “Meestal verminderen klachten permanent.” Eventueel kunnen huisstofmijt- en kattenallergie ook behandeld worden met immunotherapie, maar de voordelen zijn nog onzeker: de effectiviteit is nog onvoldoende wetenschappelijk bewezen.
Immunologie is in principe veilig, alleen kan het een enkele keer verkeerd vallen. “Je kunt natuurlijk een allergische reactie krijgen, die soms gevaarlijk is. Denk aan een zwelling in de keel of - in het ergste geval - bloeddrukverlaging. Maar met een adrenaline-injectie is dat goed te behandelen”, legt Marike uit. Daarom krijg je de behandeling altijd bij de huisarts of in het ziekenhuis.
Acupunctuur
Alhoewel je met immunologie goede resultaten kunt bereiken is een van de grootste nadelen de langdurige behandeling: tussen de drie en vijf jaar (zes weken per jaar). Sommige mensen zoeken het daarom in andere hoeken, zoals binnen de Chinese geneeskunde. “Drie, vier acupunctuursessies doen soms al wonderen”, vertelt fysiotherapeut en acupuncturist Bas van Dijk. Hij heeft sinds 2001 honderden pollenintolerante mensen met succes geholpen.
“Zoals bij alle lichamelijke klachten is er vanuit de Chinese geneeskunde gezien bij hooikoorts een disbalans in de energiestroom in het lichaam. Acupunctuur haalt de energieblokkade weg en brengt de bloedcirculatie op gang. Zo komt het afweersysteem weer in evenwicht en vertoont het sneller een normale reactie op pollen”, vertelt de acupuncturist.
Anders dan westerse artsen kijkt een acupuncturist niet naar de boosdoener: bomen- of graspollen, maar naar de symptomen. Bas: “Heb je een loopneus of verstopte neus? Als de klacht bekend is, weet ik welke meridianen geblokkeerd zijn en op welke punten ik de naalden moet plaatsen.”
Alhoewel wetenschappers er nog niet over uit zijn of acupunctuur werkt, is er een studie die bevestigt dat het hooikoortsklachten reduceert: uit het onderzoek onder 422 personen met gras- en pollenallergie bleek de groep mensen die acht weken lang acupunctuur kregen beduidend minder klachten te hebben dan de controlegroep.
Een deel van het resultaat wordt toegeschreven aan het placebo-effect en dat vindt Bas prima. “Als het werkt, werkt het. Acupunctuur kent in elk geval geen bijwerkingen, op een ontspannen gevoel na.”
Medical Taping
Naast acupunctuur zijn er nog tig alternatieve remedies op de markt tegen hooikoortsklachten. Neem de populaire methode medical taping, het elastische tape dat al jaren wordt gebruikt door fysiotherapeuten: bij blessures of letsel omzwachtelen ze aangedane spieren voor extra steun. Het verhaal gaat dat een Duitse fysiotherapeut per toeval ontdekte dat het ook kan helpen bij hooikoortsklachten. Hij was iemands rug aan het tapen en ineens bleek dat diegene veel meer adem kreeg. Ook zou het een kalmerende werking hebben op het bindweefsel, dat een rol speelt bij de immunologische afweer en het allergisch reactiemechanisme. Een wetenschappelijke verklaring is er (nog) niet.
Histaminevrij dieet
Alhoewel sommige mensen er baat bij hebben werkte medical taping bij Jasmijn Dijkstra niet. Zij zweert bij een histaminevrij dieet.“Volgens natuurdiëtisten zitten er in producten als aardbeien, alcohol, kaneel en tomaat histaminevrijmakers. Als je die vermijdt, komt er minder histamine vrij: het stofje dat al die vervelende reacties als snotteren en niezen in gang zet”, vertelt ze.
Gencydo
Ook gencydo, een antroposofisch geneesmiddel bestaande uit kweepeer, citroen en zoutoplossing, werkt bij goed bij Jasmijn. Deze ingrediënten zouden terugtrekkende eigenschappen hebben en je lijf helpen zichzelf af te sluiten voor pollen. Je neemt het middel in via een neusspray of injecties.
Jasmijn: “Ik had altijd gigantische jeuk in mijn neus, gezicht en oren, tranende ogen en een verstopte neus, waar constant waterig snot uit liep. Dankzij deze therapieën zijn mijn klachten met ongeveer tachtig procent verminderd. Maar ik geloof dat de beste remedie per persoon verschillend is. Ieder mens is immers uniek, dus moet je zoeken naar hetgeen bij jou werkt.”