Oorsuizen, oftewel tinnitus, kan zo gekmakend zijn dat het mensen tot euthanasie drijft. Marijke Vos (39) vond in Vipassana – een 2500 jaar oude Indiase meditatiemethode - een manier om ermee te leven. “De piep, de fluit, de brom en de ruis zijn metgezellen geworden.”
Foto's Annelies Kietselaer
“Ik herinner het me als de dag van gisteren. Ik liep op straat in Amsterdam en opeens klapten mijn oren dicht. Alsof je opstijgt in een vliegtuig, alleen kun je niet klaren. Ook hoorde ik een ruis. De huisarts stuurde me door naar VU audiologisch centrum. ‘U bent hartstikke slechthorend mevrouw’, zei de specialist na een aantal gehoortesten.
Ik was stomverbaasd. Ik? Slechthorend? Maar mijn vrienden keken niet vreemd op. ‘We moeten vaak harder tegen je praten Marijk.’ Zelf had ik het niet door: het ontstond heel geleidelijk. Ik dacht aan al die jaren dat ik als manager in een nachtclub werkte. De gespecialiseerde oordoppen deed ik meestal uit, want ik verstond mijn collega’s en de gasten slecht.
Meer testen volgden. De artsen dachten aan een brughoektumor in de hersenen. ‘Laat dat het zijn’, dacht ik, ‘dan kun je er misschien iets aan doen’. Ondertussen kwamen er meer geluiden bij. Ken je dat testbeeld nog van vroeger op televisie? Zo’n soort piep. Daar kwam een lage pieptoon bij, een geluid dat op een leeglopende ballon lijkt, verschillende soorten ruis en een brom. Negen tonen in totaal. (zo klinkt tinnitus:)
Nooit meer stil
Vier maanden verstreken voordat het tot me doordrong: het wordt nooit meer stil. Ik had geen tumor, maar beschadigde oren, oftewel: tinnitus. De trilharen zijn dan zo broos, dat ze geen of de verkeerde geluiden doorgeven. En je hersenen zijn door blootstelling aan harde geluiden overactief geworden en produceren continu zogeheten fantoomgeluiden.
In de reguliere zorg kun je onder andere gehoortoestellen en psychische hulp krijgen, maar volledige genezing is (nog) niet mogelijk. Ik zag een documentaire over een Nederlandse vrouw met tinnitus, een moeder met twee kindjes, die euthanasie aanvroeg. Ze kon niet leven met de geluiden. Ik was woest en zat vol ongeloof en zelfmedelijden. Overkomt mij dit nou?
Zoekend naar alternatieve oplossingen belandde ik op allerlei fora waar mensen met oorsuizen behandelingen bespraken. Iemand schreef: ‘deze therapeut bracht me psychisch zo in balans, dat ik er geen last meer van heb’. Een ander had zijn gehoorzenuw door laten snijden, zonder succes overigens.
Tien dagen mediteren
Ik probeerde een laserbehandeling, dat zou mijn gehoorcellen helpen regenereren. Het werkte niet. ‘Ik moet er mee leren leven’, dacht ik op een gegeven moment. Toen vertelde iemand me over Vipassana: een remedie tegen fysieke en mentale kwalen, die tien dagen lang, tien uur per dag mediteren voorschrijft. Het doel? De ervaring van pijn of ongemak verminderen of wegnemen. Dat wilde ik wel proberen.
Het was tergend. Daar zat ik dan. Al die dagen en al die uren, met mezelf, de brom, de piep, de ruis en alle andere geluiden. We moesten ons richten op de ademhaling. Drie dagen lang focussen op hoe er zuurstof door je neus naar binnen en naar buiten gaat.
Zo breng je je geest - die de hele dag door prikkels moet verwerken - tot rust. In het begin schoten mijn gedachten alle kanten op en kon ik me totaal niet concentreren. Maar na een tijdje kalmeerde ik en, wat heel fijn was, de geluiden werden minder vijandig!
Op dag vier breidden we ons focus langzaam uit naar de schouders, het hoofd, de buik, de rug en zo verder. We moesten het hele lijf ‘scannen’. Als een beestje door je eigen lichaam kruipen en opmerken wat je daar voelt.
Rugpijn en slapende voeten
Ik voelde van alles. Ga maar eens tien dagen lang op een kussen zitten. Je vergaat van de rugpijn. Je voeten slapen, je krijgt kramp in je benen, jeuk, spanning in je schouders, je valt in slaap… Wil je leren omgaan met ongemak en pijn? Dit is een goede leerschool.
De opdracht was vervolgens: niet verzitten, niet krabben. Kortom: niet reageren op de fysieke sensaties. Enkel opmerken: ‘oh, ik heb daar pijn’. Het even voelen en je aandacht weer richten op de plek die je aan het observeren was. Je vinger bijvoorbeeld.
Ondoenlijk, in het begin. Ik wilde zo graag even krabben of mijn benen strekken. Maar op de momenten dat het lukte, voelde ik dat de pijn vanzelf wegebde. Zonder dat ik erop reageerde. En toen gebeurde het: de agitatie over mijn oren verdween. Het lijden verdween. En dat is de essentie van Vipassana: niet de pijn zelf veroorzaakt het lijden, maar je reactie erop.
Hoe werkt Vipassana?
Stel, iemand zegt iets kwetsends. Je voelt verdriet of boosheid en die onprettige emoties veroorzaken fysieke reacties, zoals buikpijn. Onze primaire reactie op onprettige sensaties is vechten of vluchten.
‘Ik wil dit niet’, ‘waarom overkomt mij dit’: allerlei negatieve gedachtes komen op, die nog meer pijnlijke emoties en fysiek ongemak aanwakkeren. Of je duikt in de oplossingsmodus: je wilt van je pijnlijke gevoelens af en onderdrukt zo je emoties.
Vervolgens sla je die als spanning op in je lichaam. Op den duur leidt dit mogelijk tot meer kwellende patronen. Zo beland je in een vicieuze cirkel. Je houdt je als het ware vast aan waar je aan lijdt.
Maar laat je de pijn voor wat het werkelijk is, een fysieke sensatie, dan merk je dat de ervaring werkelijk tijdelijk is. Vipassana betekent dan ook letterlijk ‘de dingen zien zoals ze zijn’.
Alles komt en gaat
In de ochtendpauze liep ik door de bossen en zag hoe de krokussen hun kopjes openden. Na de avondpauze zag ik ze weer dichtgaan. ‘Alles in het leven komt en gaat’, besefte ik. De zon en de maan, eb en vloed. Je gelukkig en ongelukkig voelen. Als dat tot je doordringt zou niets in het leven meer ondraaglijk hoeven zijn.
Nu trekt tinnitus natuurlijk niet weg, de geluiden zijn er altijd. Maar mijn reactie erop komt en gaat. Vergelijk de piep in mijn oor met die kwetsende opmerking. Als reactie daarop kan ik schelden, denken ‘dit wil ik niet’ en me nog rotter gaan voelen.
Of ik focus me op de fysieke sensatie die de piep veroorzaakt: een knoop in mijn maag. Ik doorvoel het, alsof ik even mag rouwen en dan trekt het snel weer weg. Zo simpel is het.
Uit het hoofd, in het lijf
Tegelijkertijd voel je zoveel meer. De haartjes op je bovenlip bijvoorbeeld. Of energie rondom je kruin. Je waarneming kan zelfs zo subtiel worden dat je de cellen in je lijf voelt regenereren. Tintelingen. Een gevoel van totale bliss, en dat zonder hulpmiddelen, gewoon door jezelf opgewekt.
‘Oh ja, dit ben ik’, denk ik dan. ‘Een pakketje van losse cellen dat aan elkaar hangt en continu in beweging is’. Dat werkt enorm relativerend. Vipassana is zo puur, ligt zo dichtbij het natuurlijke.
Na die eerste retreate voelde ik me gelukkiger dan ooit. De zonsopgang, het groen van het gras, de zachtheid van de grond: alles was zo intens mooi en liefdevol. Alsof ik de wereld voor het eerst zag. Mijn eigen been voelde als mijn beste vriend. En de brom, de fluit, de piep en de ruis? Die voelden als metgezellen.
Thuiskomen in Amsterdam was moeilijk: het gejaagde gevoel van de stad, alle prikkels. Alleen al het geluid van een tram kwam zo hard binnen. Ik bleef mediteren, alhoewel het steeds minder werd. Maar het stukje zelfobservatie bleef. Lang in negatieve stemming blijven hangen, was verleden tijd.
Na een jaar schreef ik me weer in. Ik wilde Vipassana nog meer integreren in mijn dagelijks leven. Maar toen ik weer op het kussen zat, voelde me afgevlakt en geïrriteerd. Waar was dat geluksgevoel van de eerste keer? Ik maakte de fout om iets na te streven.
Net als lijden is geluk van voorbijgaande aard. Wat overblijft is een matig midden, zonder pieken en dalen. Dat lijkt in het begin heel saai. Je wilt iets voelen. Vipassana nodigt je uit om alle sensaties met gelijkmoedigheid te behandelen. Dat werd die tien dagen mijn les.
Echt rust vinden in die matigheid lukte niet. Dus schreef ik me nog een keer in, zonder verwachtingen. En toen was tien uur per dag mediteren opeens te kort. Urenlang zat ik haast gedachteloos op het kussen, als een plantje dat alleen zuurstof tot zich neemt.
De juiste tools
Natuurlijk heb ik nog steeds primaire reacties op de geluiden in mijn oren. Zeker als ik een drukke dag heb of slecht slaap. Ik ben dan minder veerkrachtig en de piepen en brommen zijn meer op de voorgrond. Regelmatig mediteren lukt nog steeds vaker niet dan wel, maar ik heb de tools in huis. Even met mijn gedachten naar mijn lijf en ik kan snel weer lachen.
De ervaring van pijn is geestelijk te besturen. Ik zou tegen iedereen willen zeggen, en met name tegen mensen die chronisch belast worden met geluid of fysieke pijn: probeer Vipassana. Het kan je echt helpen anders tegen je kwelling aan te kijken en ermee om te gaan.”