“EMDR is een techniek, geen complete therapie”

GZ-psycholoog Sandra Oosterhof heeft een eigen praktijk. Sinds 2008 biedt ze EMDR aan. Met succes. “Geen enkele andere techniek werkt bij negen van de tien cliënten.” Een goede aanpak is wel vereist. Waar moet je als therapeut op letten?

Een nare ervaring oproepen en focussen op een knipperende lamp. Sandra’s cliënten vinden EMDR in het begin spannend en een beetje vreemd: “Maar het werkt wél. Je moet het ervaren om te begrijpen hoe het werkt, zeg ik altijd.”

Direct effect
De reacties achteraf zijn bijzonder positief. Sandra geeft een voorbeeld van een 82-jarige cliënt met gevoelens van machteloosheid. Zijn vrouw was overleden en zijn rouwproces gestagneerd. “Kijk dan toch eens, ik ga vanzelf glimlachen”, zei hij na de tweede sessie. Zijn lijf was ontspannen, zijn ogen glommen. Sandra: “Je ziet vaak direct het effect van EMDR, dat vind ik zo mooi aan de methode.”

Een cliënt met nachtelijke angstaanvallen sliep na één sessie weer (zijn verhaal lees je hier). Bij kinderen – die Sandra ook behandelt – lijkt het effect nog groter vanwege het flexibele brein. Zo ging een jongen met zwemangst na een sessie van een kwartier weer naar zwemles.

Hoe werkt EMDR?
Bij EMDR focus je je op het geluid van tikken op een geluidsopname, een knipperende lichtbalk of zogeheten trillers in de handen. In de lichtbalk knipperen lichten of schuiven lichtballetjes van links naar rechts. De trillers vibreren om de beurt. Zo wordt een deel van je werkgeheugen in beslag genomen: je hersenen hebben niet meer de volledige capaciteit om gedachten of gevoelens te onderdrukken, censureren of catastroferen. Je kunt traumatische gebeurtenissen oproepen zonder erin verstrikt te raken en ze vervolgens verwerken.

Sandra: “Mensen piekeren vaak wanneer ze heel erg verdrietig of angstig zijn. ‘Wat vreselijk dat ik mij zo voel. Dit houdt nooit op. Wat stom van mezelf dat ik er niet uit kom.’ Dit noem ik het domino-effect: de ene nare gedachte tikt de andere aan en je voelt je steeds belabberder. Kijk je ondertussen naar de lichtbalk of voel je vibraties in je lijf, dan valt één dominosteen om en misschien nog één, maar daarna meestal niet meer. Je ervaart ‘slechts’ de gevoelens van angst, verdriet, boosheid of machteloosheid, en die komen èn gaan.”

Rol therapeut
De rol van de therapeut is veel minder sturend. Tussendoor vraag je wel: hoe gaat het nu, wat merk je en wat voel je? Maar het proces gebeurt als vanzelf. “Daar moest ik in het begin aan wennen, vertelt Sandra. “Maar je ziet aan het gezicht en het lijf van de cliënt dat het werkt. Ik vertrouw nu helemaal op hun innerlijk proces.”

Lichtbalk of trillers
Sandra start met zowel met de lichtbalk – uit onderzoek blijkt dat deze het beste werkt – als met de trillers. Dan kijkt ze welk instrument het beste past bij de cliënt. “Mensen die bijvoorbeeld hoog sensitief zijn vinden de lichtbalk vaak heftig. Maar voor mensen die emoties onderdrukken werkt dit instrument juist goed. Ze moeten zich meer focussen en emoties komen dan makkelijker naar boven.”

Wanneer EMDR?
Sandra past EMDR toe bij mensen met een posttraumatische stressstoornis, angststoornis of depressie. Maar ook bij mensen met sprekersangst of weinig zelfvertrouwen. In negentig procent van de gevallen verhelpt de methode de klachten.

De effectiviteit van EMDR is afhankelijk van verschillende factoren. Enkelvoudige traumatische ervaringen zijn goed te verhelpen. Denk aan angstklachten als gevolg van een auto-ongeluk. Maar zoiets als hechtingsstijl niet. Dat is veel complexer.

Iemand met bijvoorbeeld hevige bindingsangst is eerder chronisch getraumatiseerd en heeft misschien psychotherapie nodig. Ook belangrijk: hoe lang loopt iemand rond met angstklachten? Al jaren? Dan heeft hij of zij zichzelf waarschijnlijk bepaald gedrag aangeleerd om angst te vermijden. Zo’n ingeslepen patroon is moeilijker te behandelen met EMDR alleen.

EMDR & gedragstherapie
“Stel, je krijgt een auto-ongeluk en besluit om nooit meer in een auto te stappen. Dan kun je met EMDR de oorzaak van de angst, het eigenlijke ongeluk, wegnemen. Maar je blijft dan nog wel in de cirkel van angst en vermijding rond draaien. De angst aangaan in de praktijk is nodig om te helen. Angst en vermijding houden elkaar namelijk in stand”, legt Sandra uit.

Aanvullende gedragstherapie is in zo’n geval noodzakelijk. Sandra legt haar cliënten dan uit hoe angst en vermijding werken en geeft opdrachten mee. De cliënt moet de angst stapje voor stapje aangaan. Een kleine rit in een auto maken bijvoorbeeld. Aan het begin van elke sessie vraagt Sandra hoe de opdracht ging.

Het belang van gesprekken
Gesprekken met de cliënt zijn er altijd, voor of tijdens de EMDR-behandeling. Sandra: “‘Ik geef alleen EMDR’, hoor ik therapeuten wel eens zeggen. Dat kan niet, denk ik dan. EMDR is geen complete therapie, het is een techniek. Menselijk contact is wezenlijk, bij elk EMDR-traject.”

Tijdens gesprekken kun je positieve kanten van de situatie belichten en komen nieuwe inzichten naar boven. Sandra geeft een voorbeeld van een cliënt die tijdens een EMDR-sessie een helpend inzicht kreeg. “Ze werd vroeger gepest door een groep kinderen, maar ontdekte dat er ook een groep was die haar aardig vond. Dat maakt nogal een verschil voor de negatieve overtuiging ‘ik deug niet’. Als je zo’n inzicht bespreekt, beklijft het beter.”

Gesprekken zijn ook belangrijk om een andere reden. Sandra: “Zonder interactie tussen cliënt en therapeut geef je geen complete therapie.” Neem bijvoorbeeld cliënten die iets traumatisch meemaakten tijdens hun jeugd. Die ervaring is ingenesteld in de persoonlijkheid en uit zich in menselijk contact.

Sandra: “Misschien is een cliënt wantrouwig of het overal mee eens. Een therapeut moet dat opmerken en benoemen. Pas dan wordt de cliënt zich bewust van zijn of haar gedrag en kan de nodige gedragsverandering plaatsvinden.”

Ook belangrijk: de tegenoverdracht. Dus: wie ben ik en hoe reageer ik op het gedrag van de cliënt? Sandra: “Ik merk soms bij andere therapeuten dat die kennis ontbreekt. Stel dat een cliënt zich hulpbehoevend opstelt omdat hij een afhankelijke persoonlijkheidsstructuur heeft en jij schiet in een adviserende rol. Dan stimuleer je hulpbehoevendheid in plaats van persoonlijke ontwikkeling. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.”

EMDR-opleidingen
Tot slot, kennis van de psychopathologie. Die is vereist, vindt Sandra. “Zeker omdat het verwerkingsproces bij EMDR in een stroomversnelling komt. Welke stoornissen zijn er, hoe kunnen bepaalde mensen reageren en hoe ga je daarmee om?”

Sandra volgde naast haar studie psychologie de basisopleiding EMDR bij EMDR Vereniging Nederland, de verdiepingsopleiding bij het EMDR Centrum Nederland en de cursus preverbale EMDR bij Psy-Zo. Bij preverbale EMDR leer je trauma’s opheffen die voor het 4^e levensjaar plaatsvinden. Overigens is de kwaliteit van EMDR-opleidingen alleen gewaarborgd wanneer deze door de EMDR Vereniging Nederland erkend wordt.

Tijdens de verdiepingsopleiding EMDR ontdek je hoe cliënten helpt die tijdens de EMDR-behandeling niet uit de negatieve gedachtenloep komen. Sandra geeft daarvoor twee tips: “Je kunt positieve gedachten integreren of juist meegaan met de negatieve gedachten. Stel, iemand blijft herhalen dat iets zijn schuld was. Dan zeg je: ‘Je had het inderdaad anders kunnen doen’. Dan zegt de cliënt vaak opeens: ‘maar de situatie was er niet naar’. Het is een confronterende methode, die ik niet vaak gebruik, maar wel zinvol kan zijn.”

Dit artikel is geschreven door: