Wellicht is de wetenschap (nog) niet zo ver. Maar orthomoleculair therapeuten zijn het erover eens: voeding kàn een rol spelen in het genezen van hormoon gerelateerde aandoeningen als PMS en PCOS. Con Amore journalist Marijke probeert de voedingstips uit.
In een diepe slaap vallen midden op de dag en sombere gedachtes die als donderwolken de hele dag boven mijn hoofd zweven. Zeurende hoofdpijn, een opgeblazen buik. En dat dan bijna de helft van de maand. Nadat ik met de pil ben gestopt, lijkt mijn hormoonhuishouding flink in de war en word ik geteisterd door het premenstrueel syndroom (PMS).
Bijna wil ik weer aan de pil gaan: een van de reguliere oplossingen voor PMS. Geen eisprong, geen PMS, is het idee. Maar het voelt niet meer goed om mijn natuurlijke hormoonhuishouding te beïnvloeden met synthetische hormonen. Bovendien denk ik dat er een onderliggend probleem aan ten grondslag ligt, wat ik dan alleen maar onderdruk.
PMS-dieet
Een vriendin die verloskundige is, stuurt een linkje naar de website van gezondheidscoach Jesse van de Velden. Hij schrijft dat PMS-klachten onder andere verband houden met voeding. Een vitamine B-tekort bijvoorbeeld, zou niet bevorderlijk zijn. Ook moet ik peulvruchten en soja vermijden.
Over de betrouwbaarheid van Jesse van de Velden’s advies wordt wel eens gediscussieerd, maar hij zou wel eens gelijk kunnen hebben. Ik eet de afgelopen jaren namelijk precies hoe het volgens niet zou moeten: bijna geen zuivel, vlees en brood (hier zitten veel vitamines B in) en ter compensatie veel kikkererwten, linzen en sojaproducten.
Ik besluit zijn advies op te volgen om te kijken of het helpt. Ik eet weer meer vlees, kaas, yoghurt en volkorenbrood, minder erwten en elimineer soja helemaal. Ook probeer ik meer rust in mijn leven te creëren, want stress zou ook een factor kunnen zijn die bijdraagt aan PMS.
Inmiddels ben ik maanden verder en het lijkt echt te helpen. Ik ben veel minder moe en somber, enkel een dag of twee voordat ik ongesteld moet worden. De vraag reist: kan voeding echt zoveel invloed hebben op je hormoonhuishouding?
“Ja, maar het ligt wel veel genuanceerder”, zegt orthomoleculair therapeut en Con Amore-docent Karlijn Hoebe. Hormoonklachten worden volgens haar indirect veroorzaakt door problemen in de darmen (intoleranties, candida, overgroei van bacteriën door antibioticakuren), chronische stress òf een vitaminetekort.
“Vaak is het een combinatie van diverse factoren en hangen de klachten met elkaar samen. Maar enkel een vitamine B-tekort kàn net die ontbrekende schakel zijn in het biochemisch proces.”
Karlijn legt uit dat een goede hormoonbalans bij vrouwen onder andere een samenspel is van vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron. Wanneer er te weinig progesteron of te veel oestrogeen wordt aangemaakt, ontstaat er oestrogeendominantie wat het lichaam vervolgens soms niet kan opruimen. Het hormonale systeem raakt uit balans, met PMS tot mogelijk gevolg.
Nutriëntentekort
Onder andere vitamine B5 en B6 zijn grondstoffen voor progesteron en een tekort zou dus gelinkt kunnen worden aan PMS. Als je PMS hebt, kun je niet-gefermenteerde sojaproducten inderdaad beter laten staan: daar zit fytinezuur in, een anti-nutriënt. Nutriënten zitten in vitamines en mineralen en zijn bouwstoffen voor hormonen.
Gefermenteerde soja zoals tempé kun je wel met mate eten. Ook ligt er volgens Karlijn een nutriëntentekort op de loer als je veel noten en peulvruchten eet (als vleesvervangers). Maar een beetje peulvruchten eten is wel goed, ze hebben namelijk ook een regulerende werking op de hoeveelheid oestrogeen.
Nutriënten – de bouwstenen voor hormonen – komen via de darmen in bloedbaan en de cellen terecht. Karlijn: “Je ziet, hormoonklachten beginnen in de darmen, daarom kan voeding invloed hebben.” Toch is het meestal niet alleen de oorzaak van hormoonklachten. Stress bijvoorbeeld, rooft je van progesteron, het hormoon dat nodig is voor een goede eisprong en gebalanceerde hormoonhuishouding.
Vroeger was dat heel functioneel: onder stress kon je beter niet zwanger raken. Deze oer reactie doet nog steeds z’n werk. “Je kunt je batterij dus opladen met de juiste voeding, maar als je regelmatig stress ervaart is deze snel weer leeg.”
Karlijn vraagt zich altijd af: waar zit het hem in? Ze kijkt holistisch. “Is het stress? Een nutriëntentekort? Soms helpt het alleen al om een supplement met de stof d-chiro-inositol te nemen. Dat is familie van vitamine B en helpt om insulinegevoeligheid te verbeteren, die is namelijk in de meeste gevallen lager bij PCOS. Maar er is geen one-size-fits-all-advies. Iedere vrouw zit anders in elkaar en heeft persoonlijk advies nodig.”
PCOS
Zelf genas de orthomoleculair therapeut dankzij een aangepast voedingspatroon, supplementen en leefstijlaanpassingen van een ander hormoon gerelateerde aandoening: Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS).
“Ik sportte altijd heel erg intensief en at lightproducten in de veronderstelling dat ik dan suiker meed, maar aspartaam is nog ongezonder. Dus ging ik ook yoga doen, om mijn lichaam meer rust te gunnen en at alleen nog maar producten met natuurlijke suikers. Ook besloot ik biologisch te eten en vulde ik mijn voeding aan met supplementen.”
Karlijn heeft geen blaasjes meer op haar eierstokken en menstrueert weer regelmatig, typische PCOS-kwalen die een eventuele zwangerschap in de weg kunnen staan. Inmiddels helpt ze ook andere vrouwen met hormoon gerelateerde klachten, met name vruchtbaarheidsproblemen. En met succes.
Alhoewel er volgens het Voedingscentrum geen studies zijn die de relatie tussen voeding & PCOS onderbouwen, raken met haar advies tientallen vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen op een natuurlijke manier zwanger.
In de reguliere zorg krijgen vrouwen met PCOS enkel het advies af te vallen (soms is PSOC een gevolg van overgewicht) en hormoonopwekkende stoffen te nemen die functioneel zijn voor de zwangerschap. Dat krijgen ze pas op het moment dat ze moeder willen worden.
Karlijn: “’Je hebt blaasjes op je eierstokken’, zegt de gynaecoloog en vervolgens word je naar huis gestuurd. Zonde, want bij PCOS is er duidelijk een disbalans in de hormoonhuishouding en is het heel belangrijk voor je gezondheid om daarnaar te kijken. Ook heb je een verhoogde kans op baarmoederhalskanker en onderdrukken synthetische hormonen je natuurlijke hormoonhuishouding met allerlei mogelijke bijwerkingen.”
Toch hoort Karlijn steeds vaker dat gynaecologen cliënten met PCOS doorverwijzen naar een orthomoleculair therapeut. “Dat is mooi, want zo’n tien tot twaalf procent van de Nederlandse vrouwen heeft er last van, dat is heel erg veel. Maar er is ook nog een hoop scepsis. ‘Het is een wonder’, is de reactie van sommige gynaecologen op Karlijns’ cliënten.
Wetenschappelijk onderzoek
“Dat verbaast me dan. Voeding is brandstof van ons lichaam, logisch dat het invloed heeft op allerlei processen. Ik zie het ook in de praktijk: zoveel vrouwen met dezelfde achtergronden die dezelfde klachten hebben. Voor mij is dat al bewijs genoeg, maar er ligt ook tal van onderzoek dat de link tussen voeding en de hormoonhuishouding laat zien.”
Zo kan eenkoolhydraatarm-dieet sommige mensen met diabetes type 1 (het lichaam maakt geen insulinehormonen meer aan) helpen om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden, aldus het Voedingscentrum.Ook de noodzaak van jodium voor de productie van schildklierhormonen (die zorgen voor een goede groei en gezond zenuwstelsel en gezonde stofwisseling) wordt regulier erkend.
Er is (nog) geen onderzoek dat de link tussen vitamine B en hormoon-klachten onderbouwt, maar wel tussen vitamine B en andere aandoeningen. Zo kan een tekort leiden tot vermoeidheid, bloedarmoede en huidaandoeningen. Als je geen vitamine B12 binnen krijgt (dat zit alleen in dierlijke producten) mis je bepaalde gezondheidseffecten. Zo verlaagt vis het risico op fatale hartziekten en doen melkproducten het risico op diabetes en darmkanker slinken.
Boerenkool
Karlijn is dan ook geen voorstander van een compleet vegetarisch dieet en anders zijn vitamine B12-supplementen een must. Ook het Voedingscentrum adviseert dit. “Maar let wel op: er is veel synthetische troep op de markt. Overdosering van vitamine B kan bijvoorbeeld zenuwschade aanrichten. Bij organische vitamines bepaalt het lichaam zelf hoeveel het opneemt.”
Een beetje vlees en zuivel eten is voor mij dus goed. En niet te veel peulvruchten en sojaproducten. Wat kan nog meer helpen bij PMS? “Bloem- en boerenkool, rucola en radijsjes”, adviseert Karlijn. De stof dindolymethaan, die in de meeste koolsoorten zit, helpt volgens haar de afbraak van oestrogeen in de darmen en lever bevorderen.
Uitgeputte landbouwgrond
Volgens Karlijn kan iedereen tegenwoordig extra nutrieten gebruiken om gezond te blijven, omdat onze landbouwgrond wordt uitgeput. “De grond wordt zo vaak gebruikt om te verbouwen, dat er nog maar weinig mineralen overblijven. Ook is er minimaal tijd voor groente en fruit om vitamines op te nemen. Aardappels bevatten bijvoorbeeld veel minder vitamine C dan vroeger.”
Daarom denkt zij dat 200 gram groente en fruit per dag – het advies van het Voedingscentrum – niet voldoende is. Extra veel groente en fruit eten is haar devies en het liefst ook biologisch. “Bestrijdingsmiddelen bezetten receptoren waar vitamines doorheen moeten om hormonen aan te maken.”
Het Voedingscentrum zegt dat er geen onderzoeken zijn die dit bevestigen. Ook voor de bewering dat groente en fruit tegenwoordig nutriënt-arm is door bestrijdingsmiddelen is volgens hen geen bewijs. Zijn het overtrokken conclusies of is de wetenschap gewoon nog niet zo ver?
Er bestaan kookboeken met recepten voor specifieke hormoonaandoeningen, zoals het boek 'Alles draait om je hormonen' van Rieneke Dijkinga, die veel onderzoek doet naar voeding en hormonen. Karlijn ontwikkelde een kookboek specifiek voor PCOS.