Sociotherapeut Kirsten Alblas begeleidde 12 jaar lang kinderen met autisme in de kinderpsychiatrie. Ze vertelt over de noodzaak van tijdelijke opname, het therapie-aanbod en wachtlijsten. “Jonge cliënten bloeien regelmatig helemaal op. Helaas moeten ze lang wachten op een plek.”
“Opname is nooit de eerste keuze”, zegt de sociotherapeut. Kirsten werkt met kinderen met autisme, dat is haar specialisatie. “Het is aangrijpend om op jonge leeftijd uit je vertrouwde omgeving gehaald te worden. We kijken altijd eerst wat we ambulant of met deeltijdbehandeling kunnen bereiken. Maar soms speelt er zo veel en zijn de problemen zo hardnekkig, dat het thuis niet meer gaat.”
Kirsten doelt op kinderen met autisme die op meerdere gebieden in hun ontwikkeling vastlopen. Ze hebben bijvoorbeeld problemen in de sociale omgang èn kunnen zich niet concentreren op school èn belanden in ingewikkelde patronen met de ouders.
“Als je autisme hebt kun je prikkels van buitenaf moeilijk filteren en in de context plaatsen. Het kost enorm veel energie om de wereld om je heen te begrijpen en verwerken. Mis je daarin goede begeleiding, dan kan dat uitmonden in hevige woede-uitbarstingen en agressie naar broertjes, zusjes of klasgenoten bijvoorbeeld. Of terugtrekken in je eigen wereld en niet meer vanachter de computer vandaan willen.”
Hebben ouders, leerkrachten en ambulante hulpverlening al van alles geprobeerd om het kind te helpen en weten ze geen meer? Dan wordt opname overwogen. De draaglast is groter geworden dan de draagkracht.
Een frisse start
Kisten: “In een bekende omgeving vervallen kinderen, zeker kinderen met autisme, snel in oude, bekende patronen. Dat geeft een gevoel van veiligheid. Het is ingewikkeld om vanuit die bekende structuur nieuw gedrag aan te leren.”
Op de open afdeling van de kinderpsychiatrie leeft een kind tijdelijk in een compleet nieuwe omgeving en volgt het een gestructureerd dagprogramma, met heldere afspraken en regels. “Zo creëer je rust en overzicht en kan er weer ruimte ontstaan om te leren en ontwikkelen. Kinderen krijgen een als het ware een reset”, vertelt de sociotherapeut.
Opnames zijn altijd zo kort mogelijk, uit onderzoek blijkt dat het beste voor het kind. Op de laatste groep waar Kirsten werkte werd een jonge client maximaal negen maanden opgenomen. “In die tijd kun je al veel bereiken. Ik zag kinderen regelmatig helemaal opbloeien. Van overprikkeld en gestresst naar rustiger en vrolijker. Van in zichzelf gekeerd naar blij en sociaal. Dat gaf veel voldoening.”
Sociotherapie
Als sociotherapeut hielp Kirsten opgenomen kinderen met de dagelijkse dingen: opstaan, ontbijten, naar school gaan, spelen, huiswerk maken en eten. Ondertussen observeerde ze hun gedrag. Wat hebben ze nodig om zich op een goede manier te ontwikkelen en tot hun recht te komen?
Kirsten: “Je helpt met emoties beter voelen en verwerken, zelfstandigheid en sociale vaardigheden. Dat doe je in groepssetting, tijdens de dagelijkse bezigheden. Daar waar de problemen ook ontstaan. Het therapeutisch aspect zit ‘in het behang’, in alles wat je doet.”
Een kind dat is opgenomen vanwege hevige woede-aanvallen zal ook op de groep boos worden. Een sociotherapeut kan dan goed zien waar de boosheid vandaan komt en het kind begeleiden om het op een goede manier te uiten.
“‘Je mag boos zijn’, leren wij. Iedereen is wel eens boos. Maar hier oefenen kinderen om niet te schreeuwen en om zich heen te slaan.” Ze nemen een time-out op hun kamer en kunnen zich uitleven op een kussen. Als de boosheid is geuit vindt er een gesprek plaats. Wat gebeurde er nou? Is het iets wat de volgende keer voorkomen kan worden?
Leren omgaan met emoties
“Over het algemeen voelen kinderen met autisme emoties niet goed. De gevoelens stapelen zich op en dat kan leiden tot een woede-uitbarsting”, legt Kirsten uit. Een ‘stomme’ dag op school, onenigheid met een vriendje, te lang in een omgeving vol prikkels zijn…
“Als je eerder je gevoelens van ontevredenheid kunt signalen en weet wat je nodig hebt om niet overprikkeld te raken, kun je uitbarstingen voorkomen. Ouders kunnen bijvoorbeeld helpen door het kindje tijdens een drukke verjaardag even op de iPad in een stille kamer te laten spelen.”
Aan zelfstandigheid en zelfzorg wordt ook aandacht besteed. Kirsten: “Vaak zie je dat ouders zaken uit handen nemen om conflicten te vermijden. Ze kleden hun kind van tien jaar bijvoorbeeld nog steeds aankleden. Bij ons doet het kind dat al op dag twee. Simpelweg omdat we zeggen: ‘wij doen het niet, je kan het zelf’.”
Medicijnen
Soms krijgen opgenomen kinderen(tijdelijk) medicijnen zoals antipsychotica of melatoninepillen voorgeschreven. Wanneer ze door hevige angsten stagneren in de ontwikkeling bijvoorbeeld, heel veel woede-uitbarstingen hebben of slecht slapen. Maar medicijnen zijn meestal niet de eerste oplossing. Kirsten: “We kijken ook altijd wat we met therapie en andere hulpmiddelen kunnen bereiken. Je wilt het probleem bij de bron aanpakken.”
‘Ontprikkelen’ voor het slapen gaan is om die reden een belangrijk aspect van de behandeling. “Ontspannings- mindfulnessoefeningen helpen goed om alle prikkels van de dag te verwerken. Na opname kunnen ouders dat ook thuis met hun kinderen doen. Of slapen onder een verzwaarde deken, dat geeft een gevoel van geborgenheid en veiligheid.”
Therapie-aanbod
Veel kinderpsychiatrie bieden een breed scala aan aanvullende behandelingen aan, zoals emotie regulatie therapie (EFT), speltherapie, eetbehandeling of psychomotore therapie. Dit maakt hele toegespitste hulp mogelijk.
Psychomotore therapie helpt kinderen met autisme bijvoorbeeld om beter om te gaan met emoties. Met behulp van lichaamsgerichte oefeningen leren ze boosheid of verdriet waarnemen in hun lijf en dit al bewegend en spelend te uiten.
Ook creatieve therapie - schilderen, tekenen, boetseren onder begeleiding van een therapeut - helpt om expressie te geven aan gevoelens èn vanuit verschillende invalshoeken naar het leven te kijken.
Kisten: “Stel, kinderen met autisme werken voor het eerst met hout. Dat is in het begin spannend, want het is iets nieuws en ze zijn heel gevoelig voor structuren. Het materiaal is hard en onbekend. Maar je kunt er wel hele mooie dingen mee maken. Zo leren ze op onbewust niveau dat nieuwe dingen doen ook leuk kan zijn.”
Psycho-educatie
Als er problemen zijn binnen de gezinsstructuur krijgen ouders ook begeleiding in de vorm van psycho-educatie of gezinstherapie. Wat houdt de aandoening van mijn kind in en wat heeft het nodig? Hoe kan ik de diagnose zelf verwerken? In welke patronen ben ik met mijn kind verwikkeld en hoe kan ik die doorbreken? Kirsten: “Je kunt een kind helpen. Maar als de ouders niet mee veranderen, heeft het weinig nut.”
Er zijn nog tig van behandelingen mogelijk, zoals eettherapie voor kinderen die moeite hebben met eten, EMDR voor kinderen die naast autisme ook getraumatiseerd zijn en speltherapie voor de allerjongsten. Kirsten: “Een breed therapie-aanbod vind ik een must. Elk kind heeft iets anders nodig, dat geldt ook voor kinderen met autisme. In de basis verlangen ze misschien hetzelfde, maar lang niet iedereen is ‘Rainman’. Er is veel nuance binnen het spectrum.”
Tegelijkertijd is specialisatie ook belangrijk, vindt de sociotherapeut. Een kinderpsychiatrie die gespecialiseerd is in eet- en dwangstoornissen kan een kindje met autisme beter doorverwijzen naar een andere locatie. “In Nederland heeft elke kinderpsychiatrie vaak een eigen specialisme, wat toegespitste hulp mogelijk maakt. Helaas komen veel kinderen - sinds de decentralisatiewet - alleen in aanmerking voor vergoeding als ze in de regio wonen van een bepaald centrum.”
Wachtlijsten
Een PGB (persoonsgebonden budget) aanvragen als alternatief of verhuizen is vaak een langdurig en ingewikkeld proces. Tegelijkertijd kampen instellingen met een gigantisch personeelstekort: door grote bezuinigen in de zorg van de afgelopen jaren zijn veel psychiaters en GZ-psychologen wegbezuinigd. Gigantische wachtlijsten zijn het gevolg.
“Om die reden krijgen sommige kinderen met ernstige psychische problemen pas heel laat of nooit de noodzakelijke behandeling”, vertelt Kirsten, die dit in de praktijk ervaart. Vanwege de bezuinigen werden de groepen waarop ze werkte telkens opgeheven en werd ze boventallig verklaard. Ze is nu aanmeldcoördinator.
“Het gebeurt regelmatig dat ik een kindje dat eigenlijk direct behandeld moet worden pas een jaar later kan plaatsen: een zeer ongewenste situatie. Mogelijk loopt het kind verder vast in de ontwikkeling, raken de ouders overspannen en escaleert de situatie. Ondertussen stijgt het aantal kinderen dat Jeugdzorg nodig heeft en wordt het tekort alleen maar groter.”
Ingewikkelde wereld
Kirsten krijgt steeds meer opname-aanvragen, met name voor kinderen en jongeren met autisme en depressie. Onder andere de invloed van social media - iedereen lijkt een geslaagd leven te hebben behalve jij - noemt ze als mogelijke oorzaken van de stijging. En ook de toename van prikkels in de omgeving en een te vrije opvoedstijl, zonder duidelijkheid en grenzen. “De wereld stelt steeds hogere eisen en kwetsbare kinderen kunnen zich daarin niet goed handhaven.”
In de plannen van minister de Jonge om de Jeugdzorg een financiële impuls te geven ziet de sociotherapeut weinig vooruitgang. “Je kunt wel een paar miljoen investeren, maar we hebben niet opeens goed opgeleid personeel.” Een oplossing voor de wachtlijsten heeft Kirsten niet. “Ik zou wel de politiek in willen, om er iets aan te veranderen. Ieder kind heeft recht op de nodige hulp.”
Omdat Kirsten vanuit haar eigen titel spreekt, noemen we de naam van de instellingen waar ze werkt(e) niet.