Wetenschappers breken al tientallen jaren hun hoofd over de oorzaak van de meest voorkomende darmstoornis in de wereld: het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). Voeding, stress en psychologische factoren worden genoemd als mogelijke oorzaak. Nieuwe onderzoeken laten zien dat een verstoring in de communicatie tussen de hersenen en darmen mogelijk de boosdoener is. Hoe zit het nu precies?  

Lees meer over PDS in ‘7 tips om prikkelbare darmen onder controle te krijgen’

Iedereen heeft wel eens last van buikpijn, diarree of verstopping. Meestal is dit van korte duur en nemen de klachten vanzelf af. Bij sommige mensen blijven deze klachten aanhouden, terugkomen of worden zelfs erger. Dan is er meestal sprake van een chronische darmstoornis: het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). Het is onduidelijk hoeveel mensen in Nederland PDS hebben. Schattingen lopen uiteen van 5 tot 20% van de Nederlandse bevolking in de leeftijd van 15 tot 65 jaar. PDS komt twee tot driemaal vaker voor bij vrouwen. Volgens de Maag Lever Darm stichting ontbreken concrete statistische gegevens omdat niet iedereen met klachten aanklopt bij de (huis)arts.

Symptomen
Niet iedereen met darmklachten heeft meteen PDS. De huisarts stelt de diagnose vast aan de hand van de richtlijnen van de Nederlands Huisartsen Genootschap Prikkelbare Darm Syndroom. Allereerst vraagt de huisarts om welke klachten het gaat. De meest typerende klachten voor PDS zijn (chronische) buikpijn en een afwijkend ontlastingspatroon. Ook een opgeblazen gevoel, gasvorming, zuurbranden en slikklachten komen vaak voor. De klachten verschillen per patiënt in intensiteit en duur. Sommigen hebben chronische klachten die niet verminderen, anderen ervaren soms klachtenvrije periodes.

Na een inventarisatie van de klachten, kijkt de huisarts naar afwijkingen in het maagdarmstelsel. Als fysieke afwijkingen (bijvoorbeeld een ontsteking, rectaal bloedverlies, onverklaard gewichtsverlies) zijn uitgesloten, wordt er op basis van de Rome III of Rome IV criteria een diagnose gesteld. Met deze graadmeter kan de mate van PDS worden vastgesteld. De Rome IV criteria is een vragenlijst en heeft vooral betrekking op de klachten buikpijn, het gevoel in de buik en de ontlasting.

Officiële criteria PDS
Patiënten moeten terugkerende buikpijn of een ongemakkelijk gevoel in de buik (niet omschreven als pijn) hebben gedurende minstens drie dagen per maand in de afgelopen drie maanden. De klachten ten minste zes maanden voor de diagnose zijn begonnen.

Verder moet er sprake zijn van twee van de drie symptomen:
–          vermindering van klachten na stoelgang
–          verandering consistentie van ontlasting
–          verandering frequentie stoelgang

Er zijn drie typen PDS:

1. PDS-Constipatie (PDS-C), als er sprake is van verstopping
2. PDS-Diarree (PDS-D), als er sprake is van diarree
3. PDS-Mixed (PDS-M), als er sprake is van zowel verstopping als diarree

Mogelijke oorzaken
De meningen zijn nog altijd verveeld over de mogelijke oorzaken van PDS. Volgens de wetenschappers Michael Camilleri en Alexander Ford spelen voedselallergieën, voedselintolerantie, darminfecties, stress, bacteriële overgroei in de darmen en een onevenwichtige balans tussen de hersenen en de darmen mee in het ontstaan van PDS. Veel patiënten geven aan dat er een verband is tussen hun klachten en het eten van bepaalde voedingsmiddelen. Sterk wetenschappelijk bewijs hiervoor ontbreekt echter nog. Het is dus nog steeds onduidelijk welke voedingsmiddelen klachten veroorzaken of juist verergeren.

Zit het tussen de oren?
Ook een medische aantoonbare oorzaak blijft uit. Hierdoor wordt er al snel geconcludeerd dat het dan ‘wel tussen de oren’ moet zitten. Uit onderzoek blijkt dat er bij 40 tot 60% van de mensen met PDS ook sprake is van psychisch problemen zoals depressie en angst. Meer dan de helft van de mensen met PDS gaf aan dat de klachten begonnen na een stressvolle levensgebeurtenis. In veel gevallen worden de klachten verergerd door stress en drukte.

Stress kan trouwens ook darmklachten veroorzaken in gezonde mensen. Iedereen kan zich wel een gebeurtenis indenken waarbij hij of zij moest rennen naar het toilet of enorm misselijk werd in een zeer stressvolle situatie. Het lijkt erop dat fysieke en psychische stress chemische veranderingen en spasmes op gang brengt in de dikke darm die zich vervolgens uiten symptomen die op PDS lijken.

Al in 1993 vonden twee wetenschappers dat 72% van de 148 patiënten aangaven dat stress hun PDS verslechterde. Vele patiënten zagen PDS als de grootste stressbron van hun klachten zoals pijn, beperkingen en verminderde waardigheid. Het lijkt een vicieuze cirkel. Psychologische stress kan PDS klachten verergeren en PDS klachten geven weer stress, wat de klachten weer kan verergeren. Hoe je het ook wendt of keert, stress heeft (ongeacht de oorzaak) een negatieve invloed op de werking van de darmen. Hoewel het duidelijk is dat er een verband is tussen psychische klachten/stress en PDS, blijft hier de vraag: ‘wat was er eerst, de kip of het ei?’ nog onbeantwoord.

Nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap
Op dit moment wordt er veel onderzoek gedaan naar een relatief nieuw fenomeen als mogelijke oorzaak van PDS: een verstoorde balans in de hersendarm-as. De hersendarm-as is de connectie tussen beide organen die wordt verbonden door een lange zenuw. Deze zenuw maakt contact met zowel de darmen als de hersenen en kan worden gezien als de poort naar beide werelden. Via deze verbinding kan er van boven naar beneden gecommuniceerd worden en visa versa door middel van hormonen, kleinere zenuwen, cellen en stoffen. Als de één een verstoord signaal afgeeft (bijvoorbeeld een slecht stofje of teveel hormonen) heeft dat een (negatieve) invloed op de ander. Bij PDS zou het verstoorde signaal wel eens in de microbiotica kunnen bevinden. Oftewel in de darmbacteriën. Deze bacteriën zijn niet alleen belangrijk voor het verteren van voedsel, maar ook voor de ontwikkeling van de darmen en het immuunsysteem. Ze kunnen zelfs onze hersenen beïnvloeden.

Een wetenschapper die veel onderzoek doet naar de werking van de hersendarm-as is John F. Cryan. Hij en andere wetenschappers linken de microbiotica van de darm aan gedrag, stress en stress gerelateerde stoornissen. Uit, onder andere, een onderzoek met muizen is gebleken dat een verstoring in de microbiota (veroorzaakt door een infectie) de hersenactiviteit en gedrag van de muizen veranderde. Dit had als gevolg dat bepaalde hersengebieden in de muizen overactief waren die verantwoordelijk zijn voor angsten en depressie.

Volgens onderzoek van Paul Kennedy en Cryan is de microbiota in patiënten met PDS anders dan die van gezonde mensen. In veel gevallen is er een overschot of een tekort van een bepaalde soort darmbacterie in patiënten met PDS. Dit verschilt ook weer per PDS type en de bijbehorende klachten.

Hoewel veel vragen nog onbeantwoord zijn, wordt er in de wetenschapswereld voorzichtig aangenomen dat PDS veroorzaakt wordt door een disbalans van de hersendarm-as. Maar ondanks dit positieve nieuws gaat de zoektocht naar meer antwoorden en opheldering verder.

Bronnen

Prikkelbare darm syndroom belangenvereniging: https://www.pdsb.nl/

Maag Lever Darm Stichting: https://www.mlds.nl/chronische-ziekten/pds-prikkelbare-darm-syndroom/

Paul J Kennedy, John F Cryan, Timothy G Dinan, and Gerard Clarke. Irritable bowel syndrome: A microbiome-gut-brain axis disorder? World J Gastroenterol. 2014 Oct 21; 20(39): 14105–14125.

Collins SM, Bercik P. The relationship between intestinal microbiota and the central nervous system in normal gastrointestinal function and disease. Gastroenterology 2009; 136: 2003–14.

Dancey CP, Backhouse S. Towards a better understanding of patients with irritable bowel syndrome. J Adv Nurs. 1993 Sep;18(9):1443-50.

Multidisciplinaire richtlijn Diagnostiek en behandeling van het prikkelbaredarmsyndroom (PDS). Zowel de versie voor professionals als de patiëntenversie is te downloaden via www.nhg.artsen.net.nl

Camilleri M, Ford AC. Irritable Bowel Syndrome: Pathophysiology and Current Therapeutic Approaches. Handb Exp Pharmacol. 2016 Dec 20.